Պարտատոմսերը պետական և մասնավոր կազմակերպությունների թողարկած պարտքային գործիքներ են, որոնք օգտագործվում են կապիտալ ներգրավելու համար: Դրանք ներդրողներին հնարավորություն են տալիս ստանալ կայուն եկամուտ և դառնում են կարևոր մաս նրանց ներդրումային պորտֆելներում: Հարկավոր է հասկանալ՝ ինչպես է աշխատում պարտատոմսերի եկամտաբերությունը, որպեսզի ճիշտ գնահատվի դրանց ներդրումային գրավչությունը:
Ներդրումների հիմնական նպատակները ներառում են կապիտալի անվտանգությունը, կայուն եկամուտն ու ռիսկերի դիվերսիֆիկացումը:
Պարտատոմսերի տեսակները
Պարտատոմսերը թողարկողի և դրանց բնութագրերի համաձայն տարբերվում են: Յուրաքանչյուր կատեգորիայի պարտատոմս ունի իր առանձնահատկությունները, ռիսկերը և եկամտաբերությունը:
Պետական պարտատոմսեր
Պետական պարտատոմսերը թողարկվում են պետությունների կողմից՝ պետական ծախսերի ֆինանսավորման նպատակով: Դրանք համարվում են նվազագույն ռիսկային, քանի որ ապահովված են պետական պարտքով և առաջարկում են կայուն, սակայն հաճախ ցածր եկամուտ:
Օրինակ՝ ԱՄՆ-ի գանձապետական պարտատոմսեր (T-Bonds), Հայաստանի պետական պարտատոմսեր:
Կորպորատիվ պարտատոմսեր
Այս պարտատոմսերը թողարկվում են մասնավոր ընկերությունների կողմից՝ կապիտալ ներգրավելու նպատակով: Դրանք առաջարկում են ավելի բարձր եկամտաբերություն՝ ի տարբերություն պետական պարտատոմսերի, բայց ունեն ավելի մեծ ռիսկ:
Օրինակ՝ Apple-ի կամ Google-ի պարտատոմսերը:
Մունիցիպալ պարտատոմսեր
Մունիցիպալ պարտատոմսերը թողարկվում են տեղական իշխանությունների կողմից՝ ենթակառուցվածքային ծրագրերի ֆինանսավորման համար: Դրանք կարող են ազատվել եկամտային հարկից, այդպիսով ավելի գրավիչ դառնում բարձր հարկային կատեգորիաներում ներդրողների համար:
Բարձր եկամտաբերությամբ պարտատոմսեր (High Yield Bonds)
Այս պարտատոմսերը ունեն ցածր վարկանիշ և բարձր դեֆոլտի ռիսկ, բայց կարող են առաջարկել էապես բարձր եկամտաբերություն՝ գրավելով ներդրողներին, որոնք պատրաստ են մեծ ռիսկի:
Պարտատոմսերի եկամտաբերության հիմնական հասկացությունները
Պարտատոմսերի եկամտաբերությունը արտացոլում է ներդրողի եկամուտը պարտատոմսերից, ներառյալ թե՛ կուպոնային վճարումները, թե՛ դրա շուկայական գնի փոփոխությունները:
Պարտատոմսերի եկամտաբերություն
Պարտատոմսի եկամտաբերությունը ցույց է տալիս, թե ինչքան եկամուտ եք ստանում պարտատոմսից՝ հաշվի առնելով դրա գինը շուկայում և ստացված շահութաբերությունը (օրինակ՝ կուպոնները կամ գնի փոփոխությունները): Այն ցույց է տալիս, թե որքան տոկոսային շահույթ կարելի է ակնկալել այն ներդրման համար:
Ներկայիս և փաստացի եկամտաբերության տարբերություն․
- Ներկայիս եկամտաբերություն․ Սա պարտատոմսի անվանական արժեքի ֆիքսված տոկոսադրույքն է, որը ներդրողը ստանում է որպես կուպոնային վճարումներ:
- Փաստացի եկամտաբերություն կամ եկամտաբերություն մարումների պահին (YTM): Սա հաշվի է առնում բոլոր դրամական հոսքերը (ներառյալ կուպոնները և անվանական արժեքը), ինչպես նաև շուկայական գնի փոփոխությունները:
Կուպոնային տոկոսադրույք
Կուպոնային տոկոսադրույքը պարտատոմսի անվանական արժեքի տոկոսն է, որը թողարկողը պարտավորվում է վճարել ներդրողին որպես պարբերական եկամուտ (կուպոններ): Սովորաբար կուպոնները վճարվում են տարեկան կամ կես տարվա կտրվածքով:
Ինչպե՞ս է կուպոնային տոկոսադրույքը ազդում եկամտաբերության վրա․
- Կուպոնային տոկոսադրույքը որոշում է տարեկան եկամտի չափը:
- Եթե պարտատոմսը վաճառվում է անվանական արժեքով, ապա եկամտաբերությունը հավասար կլինի կուպոնային տոկոսադրույքին:
- Եթե պարտատոմսը վաճառվում է պրեմիայով (գինը բարձր է անվանական արժեքից), եկամտաբերությունը կլինի ավելի ցածր, քան՝ կուպոնային տոկոսադրույքը:
- Եթե պարտատոմսը վաճառվում է զեղչով (գինը ցածր է անվանական արժեքից), եկամտաբերությունը կլինի ավելի բարձր, քան՝ կուպոնային տոկոսադրույքը:
Օրինակ՝ $1,000 անվանական արժեքով և 6% կուպոնային տոկոսադրույքով պարտատոմսը կվճարի $60 տարեկան: Եթե շուկայական գինը $900 է, ընթացիկ եկամտաբերությունը կկազմի 6.67%, ինչը բարձր է կուպոնային տոկոսադրույքից:
Պարտատոմսի շուկայական գինը
Պարտատոմսի շուկայական գինը անմիջականորեն ազդում է դրա եկամտաբերության վրա: Եթե շուկայական տոկոսադրույքները բարձրանում են, պարտատոմսի գինը նվազում է, որպեսզի դրա եկամտաբերությունը համապատասխանի նոր պայմաններին:
Գնի և եկամտաբերության կապը
- Երբ պարտատոմսի գինը ցածր է անվանական արժեքից, եկամտաբերությունը կլինի ավելի բարձր կուպոնային տոկոսադրույքից:
- Երբ պարտատոմսի գինը բարձր է անվանական արժեքից, եկամտաբերությունը կլինի ավելի ցածր:
Եկամտաբերության հաշվարկի բանաձևեր
Ընթացիկ եկամտաբերության բանաձև․
Ընթացիկ եկամտաբերություն=CP×100%
որտեղ՝
- C – տարեկան կուպոնային եկամուտ,
- P – շուկայական գին:
Օրինակ՝ եթե $1,000 անվանական արժեքով պարտատոմսի կուպոնային տոկոսադրույքը 5% է, բայց շուկայական գինը $950 է, ապա ընթացիկ եկամտաբերությունը կլինի․
50950×100%=5.26%
Եկամտաբերություն մարումների պահին (YTM):
P=t=1nC(1+YTM)t+F(1+YTM)n
որտեղ՝
- P – պարտատոմսի գինը,
- C – տարեկան կուպոնային եկամուտ,
- F – անվանական արժեք,
- n – տարիների քանակը,
- YTM – եկամտաբերություն մարումների պահին:
YTM-ի հաշվարկի համար սովորաբար օգտագործվում են ֆինանսական հաշվիչներ կամ Excel-ի գործիքներ:
Վարկային ռիսկ
Վարկային ռիսկը ցույց է տալիս պարտատոմս թողարկողի դեֆոլտի հավանականությունը, այսինքն՝ կուպոնների վճարման կամ պարտատոմսի անվանական արժեքի վերադարձի անկարողությունը: Որքան բարձր է վարկային ռիսկը, այնքան բարձր է պարտատոմսի եկամտաբերությունը, քանի որ ներդրողները պահանջում են փոխհատուցում՝ բարձր ռիսկի դիմաց:
Ինֆլյացիա
Ինֆլյացիան բացասաբար է ազդում պարտատոմսերի իրական եկամտաբերության վրա, քանի որ կուպոնային վճարումները ֆիքսված են, իսկ ապրանքների և ծառայությունների գների աճը նվազեցնում է այդ վճարումների գնողունակությունը: Հետևաբար, ներդրողները պետք է հաշվի առնեն ինֆլյացիայի մակարդակը պարտատոմսերում ներդրումներ կատարելուց առաջ:
Գործնական կիրառություն
Ներդրումների ռազմավարություններ պարտատոմսերում
Պարտատոմսերում ներդրումները կարող են լինել ավելի լայն ներդրումային պորտֆելի մաս՝ ուղղված որոշակի ֆինանսական նպատակների, ինչպիսիք են կայուն եկամուտ ստանալը, ռիսկերի նվազեցումը և դիվերսիֆիկացումը: Մեծ օգուտ ստանալու համար անհրաժեշտ է հասկանալ տարբեր ռազմավարություններ՝ ելնելով ինչպես շուկայական պայմաններից, այնպես էլ՝ ներդրումային նպատակներից:
Գնման և պահման ռազմավարություն (Buy and Hold)
Այս ռազմավարությունը ենթադրում է, որ ներդրողը գնում է պարտատոմսերը և պահում դրանք մինչև մարումը: Հիմնական նպատակն է ստանալ կայուն եկամուտ կուպոններից և վերադարձնել պարտատոմսի անվանական արժեքը մարումների պահին:
Համապատասխանում է․
Նվազ ռիսկի և երկարաժամկետ ներդրումներին ուղղված ներդրողներին:
«Լաստաղիկ» ռազմավարություն (Laddering)
Այս ռազմավարությունը ենթադրում է տարբեր մարումների ժամկետներով պարտատոմսերի գնում: Օրինակ՝ կարող եք ստեղծել «լաստաղիկ»՝ ձեռք բերելով պարտատոմսեր, որոնք մարվում են 1, 3, 5, 7 և 10 տարի հետո: Երբ պարտատոմսը մարվում է, միջոցները վերաներդրվում են նոր պարտատոմսերում:
Առավելությունները․
- Եկամտաբերության կայունություն,
- Տոկոսադրույքների ռիսկի նվազեցում:
Երկարաժամկետ պարտատոմսերի ռազմավարություն (Buy Long-Term Bonds)
Այս ռազմավարությունը ներառում է 10 և ավելի տարիների մարումների ժամկետով պարտատոմսերի գնում:
Առավելությունները․
- Ավելի բարձր եկամտաբերություն
- Ռիսկերը,
- Ավելի մեծ ռիսկ, եթե տոկոսադրույքները բարձրանում են:
Ակտիվ կառավարման ռազմավարություն (Active Bond Management)
Այս ռազմավարությունն ընդգրկում է պորտֆելի կազմի պարբերական փոփոխությունները՝ շուկայի պայմաններից ելնելով: Ներդրողը կարող է ակտիվորեն գնել և վաճառել պարտատոմսերը՝ պատասխանելով տոկոսադրույքների կամ տնտեսական իրավիճակի փոփոխություններին:
Բարձր եկամտաբերությամբ պարտատոմսերի ռազմավարություն (High Yield Bonds)
Այս ռազմավարությունն ընդգրկում է պարտատոմսերի գնում՝ ցածր վարկանիշով (BB և ցածր):
Առավելությունները․
- Բարձր եկամտաբերություն,
- Ռիսկերը,
- Բարձր դեֆոլտի հավանականություն:
Պարտատոմսեր փոփոխվող կուպոնով (Floating Rate Bonds)
Փոփոխվող կուպոնով պարտատոմսերը կապվում են շուկայական տոկոսադրույքի հետ (օրինակ՝ LIBOR կամ Ֆեդերալ պահուստի տոկոսադրույք):
Առավելությունները․
- Հարմարվողականություն շուկայական փոփոխություններին:
Ինչպես օգտագործել եկամտաբերությունը պարտատոմսերի ընտրության համար
Պարտատոմսի եկամտաբերությունը կարևոր ցուցանիշ է դրա ներդրումային գրավչությունը գնահատելու համար: Ներդրողները կարող են այն օգտագործել պարտատոմսերը ընտրելիս՝ ելնելով իրենց ռիսկերի հանդեպ վերաբերմունքից և ներդրումային նպատակներից:
Օրինակ՝ բարձր եկամտաբերությամբ պարտատոմսեր փնտրելիս կարելի է ուշադրություն դարձնել այն պարտատոմսերին, որոնք ունեն ցածր վարկանիշ կամ ավելի երկար մարումների ժամկետ:
Պարտատոմսերի եկամտաբերության վերլուծության օրինակներ
Օրինակ 1․ Պետական պարտատոմս՝ 3% կուպոնով, 10 տարվա մարումներ
- Անվանական արժեք․ $1,000
- Կուպոնային տոկոսադրույք․ 3% (տարեկան)
- Շուկայական գին․ $950
- Մարումների ժամկետ․ 10 տարի
Ընթացիկ եկամտաբերություն․
Ընթացիկ եկամտաբերություն=30950×100%=3.16%
Եկամտաբերություն մարումների պահին (YTM)․ մոտ 3.79%՝ ըստ Excel-ի:
Օրինակ 2․ Կորպորատիվ պարտատոմս՝ 4% կուպոնով, 5 տարվա մարումներ
- Անվանական արժեք․ $1,000
- Կուպոնային տոկոսադրույք․ 4% (տարեկան)
- Շուկայական գին․ $980
- Մարումների ժամկետ․ 5 տարի
Ընթացիկ եկամտաբերություն․
Ընթացիկ եկամտաբերություն=40980×100%=4.08%
YTM․ մոտ 4.18%՝ ըստ Excel-ի:
Օրինակ 3․ Մունիցիպալ պարտատոմս՝ 5% կուպոնով, 20 տարվա մարումներ
- Անվանական արժեք․ $1,000
- Կուպոնային տոկոսադրույք․ 5% (տարեկան)
- Շուկայական գին․ $1,050
- Մարումների ժամկետ․ 20 տարի
Ընթացիկ եկամտաբերություն․
Ընթացիկ եկամտաբերություն=501050×100%=4.76%
YTM․ մոտ 4.53%՝ ըստ Excel-ի:
Եզրակացություն
Պարտատոմսերի եկամտաբերությունը ներդրումային գրավչության գնահատման կարևորագույն ցուցանիշ է: Եկամտաբերության հաշվարկման սկզբունքների՝ ընթացիկ եկամտաբերության, YTM-ի, շուկայական գործոնների (ինֆլյացիա, վարկային ռիսկ) և համապատասխան ռազմավարությունների գիտելիքը ներդրողներին թույլ է տալիս ավելի արդյունավետ ընտրել պարտատոմսերը իրենց պորտֆելի համար:
Մաղթում ենք ձեզ հաջող և կշռադատված ներդրումներ։